बडीशेप (अनेथम सो)

बडीशेप, ज्याला सोवा असेही म्हटले जाते, ही एक सुगंधी नैसर्गिक औषधी वनस्पती आहे जी मसाला म्हणून वापरली जाते आणि विविध पाककृतींमध्ये चव वाढवणारा घटक आहे.^(HR/1)

बडीशेपचा आयुर्वेदात प्राचीन काळापासून अनेक उपचारात्मक हेतूंसाठी वापर केला जात आहे. आयुर्वेदानुसार त्याचे दीपन (भूक वाढवणारे) आणि पाचन (पचन) गुणधर्म पचनासाठी फायदेशीर आहेत. उष्ना (उष्ण) स्वभावामुळे शरीराची अग्नी (पचन अग्नी) वाढवून भूक देखील सुधारते. त्याच्या वाष्पशील गुणधर्मांमुळे, पोटदुखी आणि गॅसवर शक्तिशाली घरगुती उपचार म्हणून याचा उपयोग केला जातो. त्याच्या अँटिऑक्सिडंट गुणधर्मांमुळे, ते स्वादुपिंडाच्या पेशींचे संरक्षण करून रक्तातील साखरेचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करते. बडीशेप मूत्रपिंडाच्या समस्यांसाठी फायदेशीर आहे कारण त्यात लघवीचे प्रमाण वाढवणारा प्रभाव आहे, ज्यामुळे लघवीचे उत्पादन वाढते. त्याच्या अँटिऑक्सिडंट गुणधर्मांमुळे, ते मूत्रपिंडाच्या पेशींना मुक्त रॅडिकल्सच्या नुकसानीपासून संरक्षण करते. त्याच्या बॅक्टेरियाच्या वाढीस प्रतिबंध करणारा पदार्थ आणि दाहक-विरोधी गुणांमुळे, बडीशेप तेल जखमेच्या उपचारांना मदत करू शकते. लिंबाचा रस आणि खोबरेल तेलात मिसळलेले बडीशेप तेल देखील अंगाचा त्रास कमी करण्यास मदत करू शकते. हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे की गाजर-संबंधित वनस्पती जसे की हिंग, कॅरवे, सेलेरी, धणे, एका जातीची बडीशेप आणि अशाच प्रकारच्या ऍलर्जी असलेल्या व्यक्तींमध्ये बडीशेपमुळे ऍलर्जी होऊ शकते, म्हणून ते वापरण्यापूर्वी डॉक्टरांना भेटणे चांगले.

बडीशेप म्हणून देखील ओळखले जाते :- अनेथम सोवा, अनेथम ग्रेव्हलॉन्स, शतपुष्पा, सतापुस्पा, सुवा, सुल्फा, शुलुपा, शुलुपा, भारतीय दिल फळ, सोवा, सबसिगे, बडीशेप, शेपा, शेपू, सातकुप्पा, सदापा

पासून बडीशेप मिळते :- वनस्पती

बडीशेपचे उपयोग आणि फायदे:-

अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, बडीशेप (अनेथम सोवा) चे उपयोग आणि फायदे खाली नमूद केले आहेत.^(HR/2)

• उच्च कोलेस्टरॉल : बडीशेपचे अँटिऑक्सिडंट गुणधर्म जास्त कोलेस्टेरॉलचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करू शकतात. बडीशेपमध्ये रुटिन आणि क्वेर्सेटिन असे अँटीऑक्सिडंट असतात, जे एकूण रक्तातील कोलेस्टेरॉल, खराब कोलेस्ट्रॉल (एलडीएल) आणि ट्रायग्लिसराइड्स कमी करण्यास मदत करतात.
  अग्नीच्या असंतुलनामुळे उच्च कोलेस्ट्रॉल (पाचनाची आग) होते. बिघडलेल्या पचनामुळे अमा (दोष पचनक्रियेमुळे शरीरात विषारी अवशेष) स्वरूपात विषारी पदार्थ तयार होतात आणि तयार होतात, ज्यामुळे रक्तवाहिन्यांना अडथळा निर्माण होतो. बडीशेपचे दीपन (भूक वाढवणारे) आणि पाचन (पचन) वैशिष्ट्ये पचनास मदत करतात आणि विषारी पदार्थांचे उत्पादन रोखतात, त्यामुळे योग्य कोलेस्टेरॉलची पातळी टिकवून ठेवतात.
• भूक न लागणे : भूक न लागणे हे आयुर्वेदातील अग्निमांड्याशी जोडलेले आहे (कमकुवत पचन). वात, पित्त आणि कफ दोषांमध्ये वाढ तसेच काही मनोवैज्ञानिक परिस्थितीमुळे भूक कमी होऊ शकते. यामुळे अन्नाचे अकार्यक्षम पचन होते आणि पोटात गॅस्ट्रिक ज्यूस अपुरे पडतात, परिणामी भूक मंदावते. बडीशेप अग्नी (पाचक अग्नी) ला उत्तेजित करून भूक न लागण्याच्या व्यवस्थापनात मदत करते, परिणामी त्याच्या उष्ण (गरम) गुणवत्तेमुळे भूक वाढते. 1. पोटाच्या कोणत्याही समस्यांसाठी शिजवलेली बडीशेप उत्तम आहे. 2. बडीशेप सॅलडचा भाग म्हणून देखील खाऊ शकतो.
• संक्रमण : बडीशेपमधील विशिष्ट घटकांमध्ये प्रतिजैविक आणि प्रतिजैविक गुणधर्म असल्यामुळे ते संसर्गाचा धोका कमी करते. त्यात आजारांपासून बचाव करण्याची आणि बॅक्टेरियाच्या क्रियाकलापांना प्रतिकार करण्याची शक्ती आहे.
• अपचन : जेव्हा अग्नी (पचन अग्नी) कमकुवत होते, तेव्हा तीन दोष (वात, पित्त आणि कफ) पैकी कोणत्याही असमतोलामुळे अपचन, एनोरेक्सिया, मळमळ आणि उलट्या यांसारखे पाचन तंत्राचे विकार विकसित होतात. बडीशेपचे वात-कफ संतुलन, दीपन (भूक वाढवणारे) आणि पाचन (पचन) गुणधर्म पचनास प्रोत्साहन देतात आणि पचनसंस्थेतील समस्यांची लक्षणे दूर करतात.
• फुशारकी (गॅस निर्मिती) : त्याच्या कार्मिनिटिव्ह गुणधर्मांमुळे, बडीशेप आवश्यक तेल पोटफुगीच्या व्यवस्थापनात मदत करू शकते. हे अन्ननलिकेतील वायूचे संचय कमी करून आणि वायू बाहेर काढणे सुलभ करून पोटफुगीपासून मुक्त होण्यास मदत करते.
  वात आणि पित्त दोषाच्या असंतुलनामुळे फुशारकीची निर्मिती होते. कमी पित्त दोष आणि वाढलेल्या वातदोषामुळे पचनशक्ती कमी होते आणि त्यामुळे पोट फुगते. बडीशेपचे दीपन (भूक वाढवणारे) आणि पाचन (पचन) वैशिष्ट्ये अग्नी (पाचक अग्नी) ला प्रोत्साहन देतात आणि पचन सुधारतात, त्यामुळे पोट फुगणे कमी होते.
• सर्दीची सामान्य लक्षणे : उष्ना (गरम) आणि वात-कफ संतुलित करण्याच्या क्षमतेमुळे, बडीशेप श्वसन प्रणालीमध्ये श्लेष्माची निर्मिती आणि संचय टाळण्यास मदत करते, परिणामी श्वसन वाहिनीमध्ये अडथळा निर्माण होतो. सर्दीपासून आराम मिळवण्यासाठी बडीशेप हा एक उत्तम उपाय आहे. 1. मूठभर बडीशेपची पाने घ्या. 2. ओतणे तयार करण्यासाठी त्यांना रात्रभर पाण्यात भिजवा. 3. सर्दीपासून आराम मिळण्यासाठी दिवसातून 2-3 वेळा थोडे मधाचे सेवन करा.
• खोकला : वात आणि कफ दोषाच्या असंतुलनामुळे खोकला वारंवार होतो. यामुळे श्वसन प्रणालीमध्ये श्लेष्माचा विकास आणि संचय होतो, परिणामी श्वसनास अडथळा निर्माण होतो. उष्ना (गरम) आणि वात-कफ संतुलित करण्याच्या वैशिष्ट्यांमुळे, बडीशेप श्लेष्माचे उत्पादन रोखण्यास मदत करते आणि श्वासोच्छवासाच्या मार्गांमधून बाहेर टाकते, खोकला आराम देते. 1. बडीशेपची काही पाने घेऊन त्यांना एकत्र चोळल्याने खोकल्यापासून आराम मिळतो. 2. ओतणे तयार करण्यासाठी त्यांना रात्रभर पाण्यात भिजवा. 3. दिवसातून 2-3 वेळा थोडेसे मधासोबत हे सेवन केल्याने खोकला दूर होतो.
• वायुमार्गाची जळजळ (ब्राँकायटिस) : ब्राँकायटिस हा वारंवार वात-कपा दोषाच्या असंतुलनामुळे होतो. यामुळे श्वसन प्रणालीमध्ये श्लेष्माचा विकास आणि संचय होतो, परिणामी श्वसनास अडथळा निर्माण होतो. बडीशेपची उष्ना (गरम) आणि वात-कफाच्या संतुलनाची वैशिष्ट्ये श्लेष्माचे उत्पादन रोखण्यास आणि श्वसनमार्गातून बाहेर काढण्यास मदत करतात, ज्यामुळे ब्राँकायटिसपासून आराम मिळतो. ब्राँकायटिस पासून उपचार प्राप्त करण्यासाठी, बडीशेप वापरून पहा. 1. बडीशेपची काही पाने घ्या. 2. ओतणे तयार करण्यासाठी त्यांना रात्रभर पाण्यात भिजवा. 3. दिवसातून 2-3 वेळा थोडे मधासोबत हे सेवन केल्याने ब्राँकायटिसपासून आराम मिळतो.
• यकृत रोग : जेव्हा अग्नी (पचन अग्नी) कमकुवत होते तेव्हा अपचन, एनोरेक्सिया, मळमळ आणि उलट्या होतात. हे तीन दोषांपैकी कोणत्याही (वात, पित्त आणि कफ) च्या असंतुलनामुळे होते. बडीशेपचे वात-कफ संतुलन, दीपन (भूक वाढवणारे) आणि पाचन (पचन) वैशिष्ट्ये पचनास प्रोत्साहन देतात आणि यकृताच्या विकारांची लक्षणे कमी करण्यास मदत करतात.
• घसा खवखवणे : घसा आणि तोंड दुखणे ही अग्निमांड्याची लक्षणे आहेत, जी कमकुवत किंवा खराब पचन (कमकुवत पचनशक्ती) मुळे होते. बडीशेपची उष्ना (गरम), दीपन (भूक वाढवणारी) आणि पाचन (पचन) वैशिष्ट्ये अग्नी (पाचक अग्नी) ला प्रोत्साहन देतात आणि पचन सुधारतात, घसा आणि तोंडाच्या दुखण्यापासून आराम देतात.
• पित्ताशयातील खडे : पित्ताशयाचे विकार, जसे की पित्ताशयातील खडे, मळमळ आणि उलट्या निर्माण करू शकतात, जे असमतोल पित्त दोषामुळे होतात, तसेच कमकुवत अग्नी (पाचन अग्नी) मुळे कमकुवत किंवा खराब पचन होते. बडीशेपचे दीपन (भूक वाढवणारे) आणि पाचन (पचन) वैशिष्ट्ये अग्नी वाढवून आणि पचन सुधारून पित्ताशयाच्या विकारांवर नियंत्रण ठेवण्यास मदत करतात.
• गुळगुळीत स्नायू उबळ झाल्यामुळे वेदना : बडीशेपचे अँटिस्पास्मोडिक गुणधर्म उबळांच्या व्यवस्थापनात मदत करतात. बडीशेपच्या बियांमध्ये आवश्यक तेले असतात जे आतड्यांसंबंधी पेटके दूर करण्यास मदत करतात. हे मेंदूच्या क्रियाकलापांचे नियमन करते आणि कॅल्शियम आणि सोडियमला गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल गुळगुळीत स्नायूंमध्ये प्रवेश करण्यापासून रोखून उबळ प्रतिबंधित करते.
  उबळ ही एक स्थिती आहे जी जेव्हा वात दोष समतोल नसते तेव्हा होते. यामुळे स्नायूंचे आकुंचन होते, ज्यामुळे स्पास्मोडिक अस्वस्थता येते. बडीशेपचे वात संतुलन आणि उष्ना (गरम) वैशिष्ट्ये स्नायूंना उबदारपणा देण्यास मदत करतात, ज्यामुळे उबळ थांबते आणि कमी होते. 1. उबळ दूर करण्यासाठी आपल्या त्वचेवर बडीशेप तेलाचे काही थेंब लावा. 2. लिंबू आवश्यक तेलाचे काही थेंब आणि 1-2 चमचे खोबरेल तेल टाका. 3. उबळ दूर करण्यासाठी दररोज प्रभावित भागात लागू करा.

Video Tutorial

बडीशेप वापरताना घ्यावयाची काळजी:-

अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, बडीशेप (अनेथम सोवा) घेताना खालील सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे.^(HR/3)

• बडीशेप शस्त्रक्रियेदरम्यान आणि नंतर रक्तातील ग्लुकोज नियंत्रणात व्यत्यय आणू शकते. त्यामुळे, शस्त्रक्रियेच्या उपचारापूर्वी किमान 2 आठवडे आधी डिलचा वापर टाळणे ही चांगली कल्पना आहे.

• बडीशेप घेताना घ्यावयाची विशेष खबरदारी:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, बडीशेप (अनेथम सोवा) घेताना खालील विशेष खबरदारी घेणे आवश्यक आहे.^(HR/4)

  • ऍलर्जी : ज्या व्यक्तींना गाजर कुटुंबातील वनस्पतींची ऍलर्जी आहे, जसे की हिंग, कॅरवे, सेलेरी, धणे, तसेच एका जातीची बडीशेप, त्यांना बडीशेपची ऍलर्जी होऊ शकते. परिणामी, बडीशेप वापरण्यापूर्वी वैद्यकीय सल्ला घेणे सुचवले जाते.
    ज्या व्यक्तींना गाजर कुटुंबातील सदस्यांना हिंग, कॅरवे, सेलेरी, धणे आणि एका जातीची बडीशेप यांसारख्या वनस्पती आवडत नाहीत त्यांना त्वचेवर जळजळ आणि एलर्जीची प्रतिक्रिया देखील होऊ शकते. यामुळे, त्वचेवर बडीशेप वापरण्यापूर्वी वैद्यकीय सल्ला घेण्याचा सल्ला दिला जातो.
  • मधुमेहाचे रुग्ण : जेवणात असलेल्या पदार्थांपेक्षा जास्त प्रमाणात खाल्ल्यास बडीशेप रक्तातील साखरेचे प्रमाण कमी करण्यास मदत करू शकते. यामुळे, मधुमेहींनी बडीशेप खाण्यापूर्वी वैद्यकीय सल्ले घेणे आवश्यक आहे.
  • गर्भधारणा : गर्भधारणेदरम्यान बडीशेप खाण्यास प्रोत्साहित केले जात नाही कारण यामुळे रक्त कमी होऊ शकते आणि जन्मलेल्या बाळाला गमावू शकते. गर्भधारणेदरम्यान डिल घेणे टाळणे किंवा तसे करण्यापूर्वी डॉक्टरांना भेटणे चांगले.

  डिल कसे घ्यावे:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासानुसार, बडीशेप (अनेथम सोवा) खाली नमूद केलेल्या पद्धतींमध्ये घेता येते.^(HR/5)

  बडीशेप किती घ्यावी:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, बडीशेप (अनेथम सोवा) खाली नमूद केलेल्या प्रमाणात घेतले पाहिजे.^(HR/6)

  Dill चे दुष्परिणाम:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, Dill (Anethum sowa) घेताना खालील दुष्परिणाम विचारात घेणे आवश्यक आहे.^(HR/7)

  • अतिसार
  • उलट्या होणे
  • घशात सूज येणे

  बडीशेपशी संबंधित वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न:-

  Question. बडीशेपची चव काय आहे?

  Answer. बडीशेप ही हिरवी नैसर्गिक औषधी वनस्पती आहे ज्यामध्ये धाग्यांसारखी पाने असतात. त्याची एक विचित्र चव आहे जी एका जातीची बडीशेपशी तुलना करता येते आणि ती थोडी कडू देखील असते.

  Question. बडीशेप बडीशेप सारखीच आहे का?

  Answer. नाही, एका जातीची बडीशेप गळलेली पाने बडीशेपच्या पानांपेक्षा लांब असतात, तसेच त्यांची चव प्रोफाइल वेगळी असते.

  Question. बडीशेपची पाने कशी साठवायची?

  Answer. बडीशेपची पाने कोणत्याही वेळी रेफ्रिजरेटरमध्ये ठेवावीत. ते थोडे नाजूक आहेत, म्हणून ते काळजीपूर्वक साठवा.

  Question. फ्रिजमध्ये ताजे बडीशेप किती काळ टिकते?

  Answer. ताजी बडीशेप जास्तीत जास्त 10-14 दिवस रेफ्रिजरेटरमध्ये ठेवता येते.

  Question. तुम्ही कच्ची बडीशेप खाऊ शकता का?

  Answer. होय, तुम्ही माउथ रिफ्रेशर म्हणून बडीशेपच्या बिया आणि पाने कच्चे घेऊ शकता.

  Question. मी डिल कशासाठी वापरू शकतो?

  Answer. बडीशेप एक चव आहे, एक चव वाढवणारा एजंट आणि वैद्यकीय औषधी वनस्पती देखील आहे.

  Question. बडीशेप जवळ कोणता मसाला आहे?

  Answer. एका जातीची बडीशेप, थाईम, रोझमेरी, टेरॅगॉन आणि अजमोदा (ओवा) हे सर्व मसाले आहेत जे बडीशेपशी संपर्क साधतात.

  Question. बडीशेपबरोबर कोणते पदार्थ चांगले जातात?

  Answer. बटाटे, तृणधान्ये, मासे आणि शेलफिश, लज्जतदार ड्रेसिंग्ज, चीज, अंडी, इको-फ्रेंडली, कांदे, टोमॅटो, तसेच इतर विविध पदार्थ बडीशेपशी चांगले जुळतात.

  Question. बडीशेप बडीशेप सारखीच आहे का?

  Answer. बडीशेप आणि बडीशेप समान गोष्ट नाही.

  Question. डिलची किंमत किती आहे?

  Answer. बडीशेप ऐवजी किफायतशीर आहे, तसेच दर क्षेत्रानुसार बदलतो.

  Question. आपण पाण्यात बडीशेप रूट करू शकता?

  Answer. बडीशेप ही वनस्पती नाही जी पाण्यात रुजली जाऊ शकते.

  Question. आपण बडीशेप पाणी कसे बनवू शकता?

  Answer. बडीशेपचे पाणी तयार करण्यासाठी खालील चरणांचा वापर केला जाऊ शकतो: 1. बडीशेपची काही पाने घ्या आणि ती पूर्णपणे स्वच्छ करा. 2. रात्रभर पाण्यात भिजवून ठेवा. 3. एका मोठ्या भांड्यात पाणी उकळण्यासाठी आणा. 4. ताजे ठेवण्यासाठी ते गाळून घ्या आणि काचेच्या बाटल्यांमध्ये ठेवा.

  Question. बडीशेपसाठी कोणती ताजी औषधी वनस्पती बदलली जाऊ शकते?

  Answer. हवे असल्यास बडीशेपऐवजी ताजी बडीशेप वापरता येते.

  Question. बडीशेप आणि सोया एकच आहेत का?

  Answer. होय, सोयाबीनची पाने आणि बडीशेप ही एकच गोष्ट आहे.

  Question. बडीशेप घरामध्ये वाढू शकते?

  Answer. होय, बडीशेप आत प्रभावीपणे वाढू शकते.

  Question. डायरेसिसमध्ये बडीशेप उपयुक्त आहे का?

  Answer. होय, डिल डायरेसिसमध्ये मदत करू शकते. यात घटक (फ्लॅव्होनॉइड्स आणि टॅनिन) असतात जे लघवीचे प्रमाण वाढवून लघवीचे प्रमाण वाढवतात.

  Question. संधिरोगासाठी बडीशेप चांगली आहे का?

  Answer. संधिरोगाच्या वेदनांमध्ये डिलची भूमिका टिकवून ठेवण्यासाठी पुरेसा क्लिनिकल डेटा नाही.

  Question. निद्रानाशासाठी बडीशेप चांगली आहे का?

  Answer. झोप कमी होण्यामध्ये डिलची भूमिका टिकवून ठेवण्यासाठी पुरेशी क्लिनिकल माहिती नाही.

  Question. डिल डिमेंशियामध्ये कशी मदत करते?

  Answer. त्याच्या अँटिऑक्सिडंट गुणधर्मांमुळे, बडीशेप मानसिक बिघडलेल्या थेरपीमध्ये काम करू शकते. हे एन्झाइमचे कार्य रोखून मेंदूमध्ये प्रथिने जमा करणे किंवा क्लस्टरचा विकास कमी करते. मानसिक बिघाड झाल्यास, यामुळे स्मरणशक्ती कमी होण्याची शक्यता कमी होण्यास मदत होते.

  Question. बडीशेप तेल डोक्यातील उवा हाताळण्यास मदत करते का?

  Answer. घामामुळे किंवा अति कोरडेपणामुळे केस गलिच्छ होतात तेव्हा डोक्यातील उवा वाढतात. कफ आणि वात दोष यांच्यातील विसंगतीमुळे ही लक्षणे उद्भवतात. वात आणि कफ स्थिर करण्याच्या गुणधर्मांमुळे, बडीशेप जास्त घाम येणे आणि कोरडेपणा कमी करण्यास मदत करते आणि डोक्याच्या उवांचा प्रसार टाळून टाळू निरोगी ठेवते.

  Question. बडीशेप त्वचेसाठी सुरक्षित आहे का?

  Answer. त्वचा विकारांमध्ये डिलच्या वैशिष्ट्याचे समर्थन करण्यासाठी पुरेशी वैज्ञानिक माहिती नाही. असे असले तरी, त्याच्या बॅक्टेरियाच्या वाढीस प्रतिबंध करणारा पदार्थ निवासी किंवा व्यावसायिक गुणधर्मांचा परिणाम म्हणून, ते त्वचेवर सूक्ष्मजीव क्रियाकलाप विरुद्ध लढ्यात मदत करू शकते.

  SUMMARY

  बडीशेपचा उपयोग आयुर्वेदात प्राचीन काळापासून अनेक पुनर्संचयित कार्यांसाठी केला जातो. आयुर्वेदानुसार त्याचे दीपन (भूक वाढवणारे) आणि पाचन (अन्न पचन) वैशिष्ट्ये देखील पचनासाठी फायदेशीर आहेत.