मुळी (राफानस सॅटिवा)

मूळ व्हेजी मुळी, ज्याला सामान्यत: मुळा म्हणून संबोधले जाते, त्याचे अनेक उपचारात्मक फायदे आहेत.^(HR/1)

त्याच्या उत्कृष्ट पौष्टिक मूल्यामुळे, ते ताजे, शिजवलेले किंवा लोणचे घालून खाल्ले जाऊ शकते. भारतात, हिवाळ्याच्या महिन्यांत सर्वात लोकप्रिय भाज्यांपैकी एक आहे. मुळ्याच्या पानांमध्ये व्हिटॅमिन सी, व्हिटॅमिन बी 6, मॅग्नेशियम, फॉस्फरस, लोह आणि कॅल्शियम मुबलक प्रमाणात असते. ते कॅल्शियमचे चांगले स्त्रोत असल्यामुळे ते हाडांच्या विकासात मदत करतात. मुळी वजन कमी करण्यास मदत करू शकते कारण त्यात कॅलरीज कमी असतात, पचनास मदत होते आणि फायबर सामग्रीमुळे शरीरातील चयापचय वाढवते. हे त्याच्या अँटिऑक्सिडंट गुणधर्मांमुळे मधुमेहाच्या स्थितीत सुधारणा करण्यास देखील मदत करते, जे मुक्त रॅडिकल्सशी लढतात आणि पेशींचे नुकसान टाळतात. लघवीचे प्रमाण वाढवणाऱ्या गुणधर्मामुळे, मुळीचा रस खाण्याआधी घेणे लघवीचे विकार जसे की मूत्रमार्गाच्या संसर्गासाठी चांगले मानले जाते. हे मूत्रपिंड स्वच्छ करताना मूत्र उत्पादनास प्रोत्साहन देते. विशिष्ट जीवनसत्त्वे असल्यामुळे, नियमितपणे मुळी खाल्ल्याने डोळ्यांच्या विकारांवर नियंत्रण ठेवण्यास मदत होते (डोळ्याची वाढ आणि उत्कृष्ट दृष्टी). जेवणापूर्वी मुळी खाणे, आयुर्वेदानुसार, उष्णाच्या वैशिष्ट्यामुळे टाळले पाहिजे, ज्यामुळे पोटात जळजळ होऊ शकते.

मुळी या नावानेही ओळखले जाते :- रफानस सॅटिव्हस, सलामरकाटक, सालेया, मारुसंभव, मूलो, मूल, मुळा, मुळी, मुल्लंगी, मुगुनिगड्डे, मूलंगी, मूलागी, मुलंकी, राख्यसमुला, मूलक, मूली, मूल, मुलाकम, मुलंगु, मिलंगी, तुरब.

मुळी पासून मिळते :- वनस्पती

Mooli चे उपयोग आणि फायदे:-

अनेक वैज्ञानिक अभ्यासानुसार, Mooli (Raphanus sativus) चे उपयोग आणि फायदे खाली नमूद केले आहेत.^(HR/2)

• भूक उत्तेजक : मूली भूक उत्तेजित करून भूक कमी करण्यास मदत करू शकते. हे टॉनिक म्हणून कार्य करते आणि पाचक एंजाइम सक्रिय करते, परिणामी पचन चांगले होते आणि खाण्याची इच्छा वाढते.
  नियमितपणे सेवन केल्यास, मूली भूक सुधारण्यास मदत करते. आयुर्वेदानुसार अग्निमांड्य भूक न लागण्याचे (कमकुवत पचन) कारण आहे. हे वात, पित्त आणि कफ दोषांच्या वाढीमुळे तयार होते, ज्यामुळे अन्नाचे पचन अपुरे होते. यामुळे पोटात अपुरा जठरासंबंधी रस स्राव होतो, ज्यामुळे भूक कमी होते. दीपन (भूक वाढवणाऱ्या) कार्यामुळे, मुळी पचन उत्तेजित करते आणि भूक सुधारते. टीप 1: तुमची भूक वाढवण्यासाठी तुमच्या दैनंदिन आहारात ताज्या मुळीचा सलाड म्हणून समावेश करा.
• संक्रमण : मूळचा वापर संक्रमणांवर उपचार करण्यासाठी केला जाऊ शकतो कारण त्यात रॅफॅनिन, एक बॅक्टेरियाच्या वाढीस प्रतिबंध करणारा पदार्थ आणि अँटीफंगल संयुग आहे. हे विविध प्रकारचे रोगजनक (जीवाणू आणि बुरशी) हाताळते ज्यामुळे संपूर्ण शरीरात संक्रमण होते.
• ताप : तापामध्ये मूळच्या भूमिकेचा बॅकअप घेण्यासाठी पुरेसा वैज्ञानिक डेटा नाही.
• सर्दीची सामान्य लक्षणे : थंडीत मूळच्या भूमिकेचा बॅकअप घेण्यासाठी पुरेसा वैज्ञानिक डेटा नाही.
• खोकला : खोकल्यामध्ये मूलीचे महत्त्व सिद्ध करण्यासाठी पुरेसा वैज्ञानिक डेटा नसला तरी. दुसरीकडे, मुळीच्या कोरड्या बियांमध्ये कफनाशक आणि रोगप्रतिकारक गुण असल्याचे अभ्यासात दिसून आले आहे. हे श्वसनमार्गातील श्लेष्मा सोडण्यास आणि काढून टाकण्यास मदत करू शकते. कफ रिफ्लेक्स दाबून खोकल्यामध्ये देखील मदत करू शकते.
• पित्ताशयातील खडे : पित्त नलिकेच्या अडथळ्यांमुळे पचनसंस्थेशी संबंधित समस्यांना मूली मदत करू शकते, ज्यामुळे पित्ताचे खडे किंवा पाचन समस्या उद्भवू शकतात. कोलेस्टेरॉल चयापचय वाढवून आणि कोलेस्टेरॉल पित्ताशयातील खडे काढून टाकून, मुळीचा रस कोलेस्टेरॉल आणि ट्रायग्लिसराइड पातळी कमी करण्यास मदत करू शकतो.
• वायुमार्गाची जळजळ (ब्राँकायटिस) : जरी ब्राँकायटिसमध्ये मूळची भूमिका स्पष्ट करण्यासाठी पुरेसा वैज्ञानिक डेटा नाही. तथापि, त्याच्या दाहक-विरोधी गुणधर्मांमुळे ब्राँकायटिसचा उपचार करण्यासाठी वापरला जाऊ शकतो. हे श्वसनमार्गाची जळजळ कमी करण्यास आणि ब्राँकायटिसपासून आराम देण्यास मदत करू शकते.
  जर तुम्हाला ब्राँकायटिस किंवा खोकला असेल तर मुळी हा एक चांगला पर्याय आहे. आयुर्वेदात या अवस्थेला कसरोग हे नाव दिलेले आहे आणि ते खराब पचनामुळे होते. फुफ्फुसात श्लेष्माच्या रूपात अमा (दोष पचनामुळे शरीरातील विषारी शिल्लक) जमा होणे हे अयोग्य आहार आणि अपुरा कचरा काढणे यामुळे होते. याचा परिणाम म्हणून ब्राँकायटिस होतो. दीपन (भूक वाढवणारे) आणि उष्ना (गरम) हे मूलीचे दोन गुण आहेत. हे अमा कमी करून आणि फुफ्फुसातून अतिरिक्त श्लेष्मा काढून टाकून ब्राँकायटिसच्या लक्षणांपासून आराम देते. 1. सुरवातीला 6-8 चमचे मुळीचा रस वापरा. 2.ब्रॉन्कायटिसच्या लक्षणांपासून मुक्त होण्यासाठी, त्याच प्रमाणात पाण्यात मिसळा आणि दिवसातून एकदा खाण्यापूर्वी प्या.
• घसा खवखवणे : मुळी घसा खवखवण्यास मदत करू शकते कारण त्यात सक्रिय घटक (फ्लॅव्होनॉइड्स) असतात ज्यात दाहक-विरोधी गुणधर्म असतात. हे घशातील वेदना आणि चिडचिड दूर करते आणि अतिरिक्त श्लेष्मा काढून टाकण्यास मदत करते, संभाव्यतः घसा खवखवण्यापासून आराम देते.
  घसा खवखवणे हे एक लक्षण आहे जे जेव्हा वात आणि कफ दोषांचे संतुलन बिघडते तेव्हा विकसित होते, ज्यामुळे श्लेष्मा तयार होतो आणि घशात जमा होतो, ज्यामुळे जळजळ होते. त्रिदोष (वात, पित्त आणि कफ) समतोल गुणधर्मांमुळे, कच्ची मुळी हा आजार हाताळण्यास मदत करू शकते. कफ दोष संतुलित करण्यासाठी त्याच्या बियांचा वापर केला जातो. पाचन (पचन), मृदू रेचन (मध्यम रेचक) आणि मुत्रल (लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ) वैशिष्ट्यांमुळे ते शरीरातून श्लेष्मा बाहेर टाकण्यास देखील मदत करते.

Video Tutorial

मुळी वापरताना घ्यावयाची खबरदारी:-

अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, मूली (राफानस सॅटिव्हस) घेताना खालील खबरदारी घेणे आवश्यक आहे.^(HR/3)

• मुळी दुधासोबत किंवा माशासोबत घेऊ नका कारण ते चुकीचे अन्न मिश्रण आहे.
• मूली क्षर वापरा, मूळचे विशेष आयुर्वेदिक तयारीचे काम केवळ वैद्यकीय देखरेखीखाली करा.

• मुळी घेताना घ्यावयाची विशेष खबरदारी:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, मूली (राफानस सॅटिव्हस) घेताना खालील विशेष खबरदारी घेणे आवश्यक आहे.^(HR/4)

  • ऍलर्जी : जर तुमची त्वचा अतिसंवेदनशील असेल तर लिंबाचा रस किंवा गुलाब पाण्यामध्ये मुळा (मुळा) पेस्ट मिसळा. याचा परिणाम मुळीच्या उष्ना (गरम) परिणामकारकतेमुळे होतो, ज्यामुळे त्वचेला त्रास होऊ शकतो.

  मुळी कशी घ्यावी:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, मूली (रॅफॅनस सॅटिव्हस) खाली नमूद केलेल्या पद्धतींमध्ये घेता येते.^(HR/5)

  • ताजी मुळी : तुमच्या चवीनुसार ताजी मुळी घ्या. तुम्ही तुमच्या दैनंदिन आहाराच्या रणनीतीमध्ये कोशिंबीरीच्या प्रकारात मुळी समाविष्ट करू शकता.
  • मुळीचा रस : 6 ते आठ चमचे मुळीचा रस घ्या. त्याच प्रमाणात पाणी समाविष्ट करा आणि दिवसातून एकदा जेवणापूर्वी प्या.
  • मुळी क्षर : मुळीक्षरच्या 2 ते चार चिमूटापर्यंत. मध घाला आणि दुपारच्या जेवणानंतर आणि त्याचप्रमाणे रात्रीच्या जेवणानंतर घ्या.
  • मुळी पेस्ट : HR126/XD4/D/S1
  • HR126/XHD5/D : एक ते दोन चमचे मुळीची पेस्ट घ्या. त्यात गुलाबजल टाका. तुटलेल्या भागावर वापरा तसेच एक ते 2 तास देखभाल करा. नळाच्या पाण्याने पूर्णपणे धुवा. जखम लवकर बरी होण्यासाठी या थेरपीचा दररोज वापर करा.

  मुळी किती घ्यावी:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, मूली (रॅफॅनस सॅटिव्हस) खाली नमूद केलेल्या प्रमाणात घेतले पाहिजे.^(HR/6)

  • मुळीचा रस : एक ते २ चमचे किंवा तुमच्या मागणीनुसार.
  • मुळी पेस्ट : एक चतुर्थांश ते अर्धा चमचा किंवा तुमच्या मागणीनुसार.

  Mooli चे दुष्परिणाम:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासानुसार, Mooli (Raphanus sativus) घेताना खालील दुष्परिणाम विचारात घेणे आवश्यक आहे.^(HR/7)

  • या औषधी वनस्पतीच्या दुष्परिणामांबद्दल अद्याप पुरेसा वैज्ञानिक डेटा उपलब्ध नाही.

  मुळाशी संबंधित वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न:-

  Question. मुळीचे रासायनिक घटक कोणते आहेत?

  Answer. त्यात कार्बोहायड्रेट्स, एस्कॉर्बिक ऍसिड, फॉलिक ऍसिड, पोटॅशियम, व्हिटॅमिन बी 6, रिबोफ्लेविन, मॅग्नेशियम आणि सल्फोराफेन सारखी पोषक आणि पुनर्संचयित घरे आहेत. ग्लुकोसिनोलेट्स आणि आयसोथिओसायनेट्स ही मूलीमध्ये आढळणारी प्रमुख बायोएक्टिव्ह रसायने आहेत. मुळीमध्ये त्याचप्रमाणे अँथोसायनिन्स, एक शक्तिशाली अँटिऑक्सिडेंट फ्लेव्होनॉइड आहे जो मधुमेह मेल्तिसच्या उपचारात मदत करतो.

  Question. मुळी कोणत्या प्रकारची बाजारात उपलब्ध आहे?

  Answer. ताजी मुळी बाजारात भरपूर मिळू शकते. सॅलड म्हणून, तुम्ही ते तुमच्या आहार योजनेमध्ये समाकलित करू शकता. चूर्ण, ज्यूस आणि क्षर (राख) हे इतर प्रकारचे मूली आहेत जे वेगवेगळ्या लेबलांखाली बाजारात दिले जातात.

  Question. मी रात्री मुळा (मुळा) खाऊ शकतो का?

  Answer. होय, मुळा (मुळा) दिवसाच्या कोणत्याही वेळी खाऊ शकतो. मुळीमध्ये कॅलरी कमी असते आणि फायबर जास्त असते, ज्यामुळे ते पचनास उत्कृष्ट मदत करते.

  होय, तुम्ही दिवसाच्या कोणत्याही क्षणी मुळी घेऊ शकता, जरी ते जेवणासोबत खाल्ले तर ते उत्तम आहे कारण ते पचनास मदत करते.

  Question. मुळा आणि दही एकत्र खाणे हानिकारक आहे का?

  Answer. पुरेसा वैज्ञानिक पुरावा नसतानाही, मुळा आणि दही एकत्र सेवन करणे हा आरोग्यदायी आहाराचा निर्णय मानला जात नाही. यामुळे, दोन्ही एकाच वेळी घेणे टाळणे चांगले.

  Question. मुळीमध्ये किती कॅलरीज आहेत?

  Answer. 100 ग्रॅम मुळीमध्ये सुमारे 18 कॅलरीज असतात.

  Question. मुळी जास्त खाणे आपल्यासाठी वाईट आहे का?

  Answer. मुळी जास्त प्रमाणात सेवन करू नये कारण त्यामुळे पोटात जळजळ आणि नको असलेला वायू होऊ शकतो. हे उष्ना (शक्ती) चे परिणाम आहे.

  Question. मुळी (मुळ्या) चा रस लघवीच्या आजारांवर फायदेशीर आहे का?

  Answer. होय, लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ असल्यामुळे, मूलीचा रस मूत्र प्रणालीच्या विकारांवर जसे की मूत्र प्रणालीच्या संसर्गावर काम करू शकतो. हे लघवीचे उत्पादन वाढवण्यास मदत करते आणि त्याचप्रमाणे मूत्र प्रणालीमध्ये जळजळ कमी करते. किडनी साफ करणाऱ्या निवासी किंवा व्यावसायिक गुणधर्मांमुळे, मुळा रस मूत्राशयाच्या संसर्गाच्या पुनर्प्राप्तीसाठी देखील मदत करतो.

  त्याच्या म्युट्रल (लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ) गुणधर्मांचा परिणाम म्हणून, मुळीचा रस मूत्र प्रणालीच्या स्थितीच्या लक्षणांपासून मुक्त होण्यास मदत करू शकतो. हे लघवीचे उत्पादन वाढवते तसेच मूत्रसंस्थेच्या चिंतेची चिन्हे दूर करते.

  Question. मुळी (मुळा) रसाचे फायदे काय आहेत?

  Answer. मुळी (मुळा) रसामध्ये विशिष्ट खनिजांच्या उपस्थितीमुळे, ते विविध प्रकारचे उत्कृष्ट आरोग्य आणि निरोगी फायदे देते. त्याच्या लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ निवासी किंवा व्यावसायिक गुणधर्मांचा परिणाम म्हणून, ते पचनसंस्थेला आराम देते आणि शरीरातून विषारी पदार्थ काढून टाकण्यास देखील मदत करते. मुळीचा रस श्वसनसंस्थेतील रक्तसंचय दूर करण्यात मदत करतो. हे पोटदुखी, खोकला आणि सर्दीमध्ये देखील मदत करते.

  उष्ण (उष्ण) स्वभावामुळे, मुळीचा रस पचन तसेच श्वसन प्रणालीच्या समस्यांसाठी एक उपयुक्त उपाय आहे. हे पोट, खोकला, तसेच थंड लक्षणे दूर करते. मुळीमधील म्युट्रल (लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ) निवासी किंवा व्यावसायिक गुणधर्म लघवीचे परिणाम वाढवून लघवीच्या स्थितीचे निरीक्षण करण्यास मदत करतात.

  Question. पांढरी मुळी (मुळा) हिचकीपासून आराम देते का?

  Answer. हिचकीमध्ये पांढऱ्या मुळीची भूमिका सुचवण्यासाठी वैज्ञानिक माहिती हवी आहे.

  Question. मुळी (मुळा) डोळ्यांचे विकार हाताळण्यास मदत करू शकते का?

  Answer. होय, मुळी (मुळा) मध्ये व्हिटॅमिन बी चे अस्तित्व डोळ्यांच्या स्थितीत मदत करू शकते. व्हिटॅमिन बी नेत्रगोलक तयार करण्यास मदत करते आणि चांगली दृष्टी राखण्यास मदत करते.

  Question. मुळी (मुळा) च्या पानांचे उपयोग काय आहेत?

  Answer. मुळीची गळलेली पाने ही एक पौष्टिक शक्ती आहे असे मानले जाते. त्यामध्ये व्हिटॅमिन सी जास्त असते, जे प्रतिकार करण्यास मदत करते. त्यामध्ये कॅल्शियम देखील जास्त असते, जे हाडांच्या वाढीस मदत करते. त्याचप्रमाणे मुळीच्या पानांमध्ये उच्च फायबर वेब सामग्री असते, जे यकृत शुद्ध करण्यास आणि गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल सिस्टमचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करते.

  आहाराच्या पथ्येमध्ये मूली (मुळा) ची पाने ही मुळी प्रमाणेच उत्कृष्ट असतात. त्याच्या रेचन (रेचक) वैशिष्ट्यामुळे, मुळीच्या पानांचे सेवन केल्याने अन्न पचन सुधारण्यास मदत होते आणि अनियमिततेवरही उपचार होतात.

  Question. मी गरोदरपणात मुळी खाऊ शकतो का?

  Answer. होय, मुळीमध्ये खनिजे आणि जीवनसत्त्वे जास्त असल्याने ती संपूर्ण गर्भधारणेदरम्यान खाल्ली जाऊ शकते. कॅल्शियम असते, जे हाडांच्या विकासास मदत करते. मुळीचा मसालेदारपणा सायनसचे मार्ग साफ करण्यास आणि मळमळ किंवा उलट्या कमी करण्यास मदत करते, जी गर्भधारणेच्या पहिल्या तीन महिन्यांत असते. हे अतिरिक्त पोटातील ऍसिडचे उत्पादन कमी करण्यास मदत करते.

  Question. Mooli (Radish)चा मूत्रपिंडांवरील परिणाम काय आहे?

  Answer. ज्यांना थायरॉईड, पित्ताशय, मूत्रपिंड किंवा यकृताचे विकार आहेत, त्यांना मुळा (मुळा) रस वापरण्याची शिफारस केलेली नाही. अल्कोहोल पिण्याआधी, मुळीचा रस, सहसा डॉक्टरांना भेट देण्याचा सल्ला दिला जातो.

  Mooli मध्ये सर्वसाधारणपणे कोणत्याही प्रकारचे लक्षणीय नुकसानकारक परिणाम नाहीत. तथापि, उष्ना (उबदार) स्वभावामुळे, अन्न घेण्यापूर्वी मुळीचे सेवन करण्याची शिफारस केलेली नाही कारण यामुळे पोटात जळजळ होऊ शकते. आयुर्वेदानुसार, मुळी खाल्ल्यानंतर दूध घेऊ नये, कारण ते अयोग्य पौष्टिक मिश्रण आहे.

  Question. वजन कमी करण्यासाठी मुळी फायदेशीर आहे का?

  Answer. होय, त्याच्या कमी कॅलरी वेब सामग्रीमुळे, मुळी (मुळा) वजन कमी करण्यास मदत करते असा दावा केला जातो. त्यात भरपूर रौगेज (फायबर) तसेच भरपूर पाणी असते, ज्यामुळे तुम्हाला पोट भरल्यासारखे वाटते तसेच जास्त खाण्यापासून दूर राहण्यास मदत होते.

  उष्ना (उबदार) स्वभावामुळे, मूली आहार पथ्येमध्ये योगदान दिल्यास वजन नियंत्रित करण्यास मदत करते. हे अमा (अन्न पचन बिघडल्यामुळे शरीरातील विषारी शिल्लक) कमी होण्यास मदत करते, जे वजन वाढण्याचे मुख्य स्त्रोत आहे. त्याच्या म्युट्रल (लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ) वैशिष्ट्यामुळे, मूली अतिरिक्त द्रव शरीरातून काढून टाकून वजन नियंत्रित करण्यास मदत करते.

  Question. दादाच्या उपचारात मुळी कशी उपयुक्त आहे?

  Answer. दादामध्ये मुळीचे मूल्य टिकवून ठेवण्यासाठी वैज्ञानिक डेटा हवा असला तरी, त्याचे बुरशीविरोधी निवासी किंवा व्यावसायिक गुणधर्म दादाच्या संसर्गास कारणीभूत असलेल्या काही बुरशीच्या वाढीस प्रतिबंध करू शकतात.

  Question. त्वचेसाठी मुळा तेलाचे काय फायदे आहेत?

  Answer. चेहऱ्यावर लावल्यावर मुळी (मुळा) तेल त्वचेसाठी उत्कृष्ट असते कारण ते ब्लॅकहेड्स तसेच फ्रिकल्सची काळजी घेण्यास मदत करते. त्यात अँटिऑक्सिडेंट निवासी किंवा व्यावसायिक गुणधर्म देखील आहेत, जे वृद्धत्वाची प्रक्रिया कमी करण्यास मदत करू शकतात.

  SUMMARY

  त्याच्या अपवादात्मक पौष्टिकतेच्या परिणामी, ते ताजे, शिजवलेले किंवा लोणचे सेवन केले जाऊ शकते. भारतात, संपूर्ण थंड हवामानात हे सर्वात लोकप्रिय भाज्यांपैकी एक आहे.