चित्रक (प्लम्बॅगो झेलानिका)

चित्रक, ज्याला सिलोन लीडवॉर्ट देखील म्हणतात, ही एक सामान्यतः पारंपारिक औषधांमध्ये वापरली जाणारी वनस्पती आहे तसेच आयुर्वेदातील रसायन म्हणून ओळखली जाते.^(HR/1)

अतिसार, भूक न लागणे आणि अपचन यांसारख्या पाचक समस्यांवर उपचार करण्यासाठी चिटक मुळे आणि मुळांची साल सामान्यतः वापरली जाते. बाहेरून, पानांपासून बनवलेली पेस्ट संधिवातासंबंधी अस्वस्थता आणि खाज सुटलेल्या त्वचेसाठी प्रभावी आहे. उच्च डोसचा कधीकधी त्रासदायक आणि मादक प्रभाव असू शकतो. यामुळे काही परिस्थितींमध्ये जीभ, घसा, पोट आणि शरीराच्या इतर भागांमध्ये जळजळ होऊ शकते.

चित्रक या नावानेही ओळखले जाते :- Plumbago zeylanica, Agni, Wahni, Jvalanakhya, Krsanu, Hutasa, Dahana, Hutabhuk, Sikhi, Agiyachit, Agnachit, Chita, Lead War, Chitrakmula, Chira, Chitra, Chitramula, Wahni, Bilichitramoola, Shatranja, Vellakumulake, Chitranja, Vellakumulake, Chitramula चितोपरु, चित्रमूलम, कोडिवली, चित्रमुलम, शीतराज हिंदी, चित्ता

चित्रक यांच्याकडून मिळतो :- वनस्पती

चित्रकचे उपयोग आणि फायदे:-

अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, चित्रक (प्लंबगो झेलानिका) चे उपयोग आणि फायदे खाली नमूद केले आहेत.^(HR/2)

• अपचन : अपचनाला आयुर्वेदात अग्निमांड्या असे संबोधले जाते आणि ते पित्त दोषाच्या असंतुलनामुळे होते. जेव्हा अन्न घेतले जाते परंतु मंद अग्नीच्या कमतरतेमुळे पचन होत नाही, तेव्हा अमा (चुकीच्या पचनामुळे शरीरातील विषारी अवशेष) तयार होतात, ज्यामुळे अपचन होते. अपचन हे अपुऱ्या पचन प्रक्रियेमुळे होते, दुसर्‍या प्रकारे सांगायचे तर. चित्रकचे दीपन (भूक वाढवणारे) आणि पाचन (पचन) ही वैशिष्ट्ये अमा (चुकीच्या पचनामुळे शरीरातील विषारी अवशेष) पचवून अपचनावर उपचार करण्यास मदत करतात. हे पित्त दोषाचे संतुलन राखण्यास देखील मदत करते.
• मूळव्याध : आजच्या बैठी जीवनशैलीचा परिणाम म्हणून दीर्घकालीन बद्धकोष्ठतेमुळे मूळव्याध ही एक व्यापक स्थिती बनली आहे. बद्धकोष्ठता तीनही दोषांवर परिणाम करते, परंतु विशेषतः वात दोष. दुर्लक्षित किंवा उपचार न केल्यास, सूजलेला वात खराब पाचन अग्नी निर्माण करतो, परिणामी सतत बद्धकोष्ठता निर्माण होते, ज्यामुळे गुदद्वाराच्या क्षेत्राभोवती वेदना आणि सूज येऊ शकते, तसेच ढीग वस्तुमान तयार होते. चित्रकचे रेचना (रेचक) गुणधर्म बद्धकोष्ठतेच्या उपचारात मदत करतात आणि वेदना कमी करणारे तसेच वात आणि पित्त दोष संतुलित करणारे गुणधर्म अस्वस्थ मूळव्याध कमी करण्यात मदत करतात.
• लठ्ठपणा : लठ्ठपणा हा एक असा विकार आहे ज्यामध्ये अपचनामुळे शरीरातील हानिकारक उरलेले पदार्थ चुकीच्या पचनामुळे चरबीच्या रूपात जमा होतात. हा विकार बद्धकोष्ठतेमुळे देखील होऊ शकतो, ज्यामुळे मेडा धातू (एडिपोज टिश्यूमधील असामान्यता) आणि लठ्ठपणाचे असंतुलन होते. चित्रकचे दीपन (भूक वाढवणारे) आणि पाचन (पचन) गुणधर्म चरबीची निर्मिती कमी करण्यास मदत करतात. त्याच्या रेचना (रेचक) वैशिष्ट्यामुळे, ते बद्धकोष्ठतेच्या व्यवस्थापनात देखील मदत करते, म्हणून लठ्ठपणाच्या व्यवस्थापनात मदत करते.
• लैंगिक दुर्बलता : लैंगिक दुर्बलता ही एक अशी स्थिती आहे ज्यामध्ये एखाद्या व्यक्तीला कामवासना कमी होणे (एका किंवा दोन्ही भागीदारांमध्ये खराब लैंगिक इच्छा) किंवा अकाली वीर्य बाहेर पडणे (पुरुष जोडीदाराच्या बाबतीत) अनुभवतो. हा आजार वारंवार वातदोषाच्या असंतुलनामुळे होतो. वात संतुलन आणि कामोत्तेजक वैशिष्ट्यांमुळे चित्रक लैंगिक दुर्बलतेच्या व्यवस्थापनात मदत करते.
• संधिवात : संधिवाताचा वेदना म्हणजे संधिवातामध्ये वात दोष असमतोल झाल्यामुळे होणारी वेदना. वात संतुलित करण्याच्या गुणधर्मामुळे, चित्रकच्या पानांची पेस्ट प्रभावित भागात लावल्याने संधिवाताच्या वेदनांवर उपचार करण्यास मदत होते.
• खरुज : खरुज, ज्याला आयुर्वेदात पमा असेही म्हणतात, हे कफ-पित्त दोषाच्या असंतुलनामुळे होते. पित्त आणि कफ संतुलित करण्याच्या वैशिष्ट्यांमुळे, प्रभावित भागात चित्रक रस लावल्याने खाज सुटणे आणि अस्वस्थता दूर होण्यास मदत होते.

Video Tutorial

चित्रक वापरताना घ्यावयाची काळजी:-

अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, चित्रक (प्लम्बॅगो झेलानिका) घेताना खालील खबरदारी घेणे आवश्यक आहे.^(HR/3)

• चित्रकमध्ये असलेले विशिष्ट घटक (प्लंबगिन) जास्त प्रमाणात शोषल्यास ते घातक असल्याचे विचारात घेतले जाऊ शकते. त्यामुळे चित्रक घेण्यापूर्वी एखाद्या वैद्यकीय व्यावसायिकाचा सल्ला घ्यावा असा सल्ला दिला जातो.

• चित्रक घेताना विशेष खबरदारी घ्यावी:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, चित्रक (प्लंबॅगो झेलानिका) घेताना खालील विशेष खबरदारी घेणे आवश्यक आहे.^(HR/4)

  • गर्भधारणा : गर्भधारणेदरम्यान चित्रक टाळणे आवश्यक आहे कारण ते गर्भाशयाचे आकुंचन कारणीभूत ठरते, ज्यामुळे न जन्मलेले बाळ गमावू शकते. परिणामी, सामान्यत: गर्भधारणेदरम्यान चित्रक टाळण्याची किंवा तसे करण्यापूर्वी डॉक्टरांना तपासण्याची शिफारस केली जाते.

  चित्रक कसे घ्यावे:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, चित्रक (प्लंबॅगो झेलानिका) खाली नमूद केलेल्या पद्धतींमध्ये घेतले जाऊ शकतात.^(HR/5)

  चित्रक किती घ्यावे:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, चित्रक (प्लम्बॅगो झेलॅनिका) खाली नमूद केलेल्या प्रमाणात घेतले पाहिजे.^(HR/6)

  चित्रक चे दुष्परिणाम:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, चित्रक (प्लंबॅगो झेलानिका) घेताना खालील दुष्परिणाम विचारात घेणे आवश्यक आहे.^(HR/7)

  • अतिसार
  • त्वचेवर पुरळ उठणे

  चित्रकशी संबंधित वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न:-

  Question. चित्रकचे शेल्फ लाइफ काय आहे?

  Answer. चित्रक पावडरचे स्टोरेज लाइफ 6-12 महिने असते, तर कॅप्सूल किंवा टॅब्लेटचे सेवा आयुष्य 2-3 वर्षे असते.

  Question. चित्रक कसे जपायचे?

  Answer. चित्रक कच्चा आणि पूर्णपणे कोरडा असताना तो पारगम्य गोणीत गुंडाळला पाहिजे. बग, मुंग्या आणि इतर यौगिकांना कधीही नुकसान होऊ देऊ नये. संपूर्ण वादळी काळात, चित्रक ओलसरपणापासून दूर ठेवा.

  Question. चित्रक मध्यवर्ती मज्जासंस्था (CNS) व्यवस्थापित करण्यात मदत करते का?

  Answer. त्याच्या स्नायूंच्या वस्तुमान आरामदायी निवासी किंवा व्यावसायिक गुणधर्मांमुळे, चित्रकचा मध्यवर्ती मज्जासंस्थेवर (CNS) लक्षणीय परिणाम होतो. हे CNS अतिक्रियाशीलता कमी करते आणि चिंता पातळी देखील कमी करते.

  वात दोष मज्जातंतूंचा प्रभारी आहे. वात संतुलन तसेच मेध्या (मेंदूचे टॉनिक) उच्च गुणांच्या परिणामी, चित्रक CNS धोरणास मदत करते. हे तंत्रिका रोगांचे उपचार आणि प्रतिबंध तसेच मज्जातंतूंना पोषण देण्यास मदत करते.

  Question. अल्सरचे व्यवस्थापन करण्यासाठी चित्रक कसे उपयुक्त आहे?

  Answer. चित्रकचे भरीव अँटिऑक्सिडंट कार्य गळूच्या उपचारात मदत करते. अँटिऑक्सिडंट्स अल्सर निर्माण करणार्‍या विविध पदार्थांमुळे अल्सरच्या वाढीस प्रतिबंध करण्यास मदत करतात. असंख्य नैदानिक अभ्यास अतिरिक्तपणे शिफारस करतात की ते पोटाच्या भिंतीचे नुकसान कमी करते आणि गळूचा विकास टाळते.

  गळू सामान्यतः अभावामुळे किंवा अपुरी पचनामुळे होते. चित्रकचे दीपन (भूक वाढवणारे) आणि पाचन (अन्न पचन) ही वैशिष्ट्ये अल्सरच्या उपचारात मदत करतात. हे अन्न पचनास मदत करते तसेच अल्सर तयार होण्यापासून संरक्षण करते.

  Question. लीशमॅनिया संसर्गासाठी चित्रक चांगले आहे का?

  Answer. लीशमॅनिया संसर्ग हा एक परजीवी संसर्ग आहे जो असंख्य आतील अवयवांना प्रभावित करतो आणि लीशमॅनिया रक्तशोषकांमुळे होतो. चित्रकचे परजीवी विरोधी गुणधर्म लेशमॅनिया संसर्गाच्या उपचारात मदत करतात. हे एका एन्झाइमच्या संश्लेषणात मदत करते जे रक्तशोषकांना मारते, त्या कारणास्तव संसर्ग थांबवते.

  Question. चित्रक एथेरोस्क्लेरोसिसमध्ये मदत करते का?

  Answer. होय, चित्रक रक्तवाहिन्यांमध्ये चरबीयुक्त पदार्थ जमा होण्यापासून रोखून एथेरोस्क्लेरोसिसमध्ये मदत करू शकते. हे शरीरातील रक्त प्रवाह नियंत्रित करते आणि एथेरोस्क्लेरोटिक प्लेक्स तयार होण्यापासून संरक्षण करते.

  एथेरोस्क्लेरोसिस हा एक विकार आहे ज्यामध्ये फॅटी यौगिकांच्या स्वरूपात विषारी पदार्थ रक्तवाहिन्यांमध्ये जमा होतात. उच्च रक्तदाब किंवा जास्त कोलेस्टेरॉल यासारख्या विशिष्ट आजारांकडे दीर्घकाळ दुर्लक्ष केले जाते तेव्हा हे सामान्यत: दिसून येते. चित्रकचे दीपन (भूक वाढवणारे), पाचन (डायस्टिथिऑन), तसेच लेखन (स्क्रॅपिंग) वैशिष्ट्ये उच्च रक्तदाब आणि अति कोलेस्टेरॉल नियंत्रित करण्यास मदत करतात, जे दोन्ही अमाच्या रूपात दूषित पदार्थांच्या वाढीमुळे चालना देतात. हे उच्च रक्तदाब किंवा उच्च कोलेस्ट्रॉल थांबवून एथेरोस्क्लेरोसिसची लक्षणे कमी करते.

  Question. चित्रक वापरताना कोणती आहारविषयक खबरदारी घेणे आवश्यक आहे?

  Answer. बटाटे, मूळ भाजीपाला, मुळे आणि तेलकट पदार्थांपासून दूर राहणे, तसेच डिशमध्ये पाण्याचे सेवन वाढवणे, शरीरात चित्रक शोषण करण्यासाठी सल्ला दिला जातो.

  Question. चित्रक जखमा भरण्यास मदत करते का?

  Answer. त्याच्या दाहक-विरोधी आणि बॅक्टेरियाविरोधी गुणधर्मांमुळे, चित्रक मलम जखमेच्या उपचारांना मदत करते. चित्रकमध्ये असे घटक आहेत जे दुखापत घट्ट होण्यास तसेच बंद होण्यास, कोलेजन तयार करण्यास आणि त्वचेच्या नवीन पेशी निर्माण करण्यास मदत करतात. त्यामुळे जखमेत संसर्ग होण्याची शक्यता कमी होते. चित्रकची अँटिऑक्सिडंट क्रिया जखमेतील किफायतशीर रॅडिकल्स विरुद्ध लढ्यात मदत करते, पेशींचे नुकसान टाळते आणि जखमा लवकर बरी होते.

  त्याच्या दाहक-विरोधी आणि वात-संतुलन गुणधर्मांमुळे, चित्रक जखमेच्या उपचारांमध्ये मदत करू शकते. हे दुखापतीमध्ये अस्वस्थतेसह प्रभावित भागात सूज कमी करण्यास मदत करते.

  Question. चित्रक त्वचा रोगांचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करते का?

  Answer. चित्रक पेस्टची जखम भरणे आणि बॅक्टेरियाविरोधी क्षमता त्वचेच्या स्थितीवर उपचार करण्यास मदत करते. हे मायक्रोबियल इन्फेक्शन आणि त्वचेच्या अनेक समस्यांना प्रतिबंधित करण्यास मदत करते.

  होय, चित्रकचा सोथर (दाह-विरोधी) गुणधर्म, जो सूज कमी करण्यास मदत करतो, त्वचेच्या समस्यांवर उपचार करण्यासाठी मौल्यवान असू शकतो. शिवाय, रुक्ष (कोरडे) त्वचेतून अतिरिक्त तेल शोषून घेण्यास मदत करते, तर रसायन (नूतनीकरण) होम त्वचेच्या संपूर्ण आरोग्याचे नूतनीकरण आणि देखभाल करण्यास मदत करते.

  Question. चित्रक दाहक परिस्थितीत उपयुक्त आहे का?

  Answer. त्याच्या दाहक-विरोधी निवासी गुणधर्मांमुळे, चित्रक जळजळीच्या प्रकरणांमध्ये उपयुक्त आहे. हे शरीरातील विशिष्ट जळजळ-उद्भवणारे रेणूंच्या वैशिष्ट्यास प्रतिबंध करून दाहक परिस्थिती दूर करण्यास मदत करते.

  चित्रकचे दाहक-विरोधी आणि वात-संतुलन प्रभावामुळे दाहक रोगांवर त्याचा उपयोग होतो. हे सूज दूर करण्यात मदत करते तसेच प्रभावित भागात वेदना यांसारख्या चिन्हे आणि लक्षणे दूर करण्यास मदत करते.

  SUMMARY

  अतिसार, एनोरेक्सिया नर्व्होसा आणि ऍसिड अपचन यांसारख्या गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल समस्यांना तोंड देण्यासाठी चिटक मूळ आणि मूळ झाडाची साल देखील वापरली जाते. बाहेरून, पानांपासून बनवलेली पेस्ट संधिवाताच्या अस्वस्थतेसाठी आणि त्वचेला खाज सुटण्यासाठी देखील प्रभावी आहे.