कुतकी (पिक्रोरिझा कुरुआ)

कुटाकी ही एक लहान हंगामी औषधी वनस्पती आहे जी भारताच्या उत्तर-पश्चिम हिमालयीन प्रदेशात तसेच नेपाळच्या पर्वतीय भागात वाढते आणि एक वेगाने कमी होणारी उच्च-मूल्य वैद्यकीय वनस्पती आहे.^(HR/1)

आयुर्वेदामध्ये, वनस्पतीच्या पानांचे, सालाचे आणि भूगर्भातील घटक, प्रामुख्याने rhizomes च्या उपचारात्मक गुणधर्मांचा उपयोग केला जातो. कुटकीचा उपयोग मुख्यतः कावीळ सारख्या यकृताच्या आजारांसाठी केला जातो कारण त्याच्या अँटिऑक्सिडंट आणि हेपॅटोप्रोटेक्टिव्ह वैशिष्ट्यांमुळे, जे यकृताला मुक्त रॅडिकल्समुळे होणाऱ्या पेशींच्या नुकसानीपासून वाचवते. हा अँटिऑक्सिडंट गुणधर्म, कार्डिओप्रोटेक्टिव्ह क्रियाकलापांसह, हृदयाचे नुकसान कमी करून हृदयाच्या आरोग्यास मदत करते. त्याच्या दाहक-विरोधी गुणधर्मांमुळे, सांधेदुखी आणि जळजळ यांसारख्या संधिवाताच्या लक्षणांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी कुतकी पावडर मधासोबत दिवसातून दोनदा घेतली जाऊ शकते. रोपण (उपचार) आणि सीता (संरक्षण) गुणधर्मांमुळे, कुतकी क्वाथ (डीकोक्शन) सह कुस्करल्याने स्टोमायटिस (तोंडाच्या आत वेदनादायक सूज) (स्वभाव) नियंत्रित करण्यास मदत होते. कुटकी पावडरचा उपयोग नारळाच्या तेलात किंवा गुलाबपाणीसह जखमा लवकर बरा होण्यासाठी केला जाऊ शकतो.

कुतकी या नावानेही ओळखले जाते :- पिक्रोरिझा कुर्रुआ, तिक्त, टिक्तारोहिनी, कातुरोहिणी, कवी, सुतिकटक, कटुका, रोहिणी, कटकी, कुटकी, हेलेबोर, कडू, कटु, कटुका रोहिणी, कडूक रोहिणी, कालिकुटकी, करू, कौर, कडुगुरोहिणी, कारुकरोह.

कुतकी कडून मिळते :- वनस्पती

कुटकीचे उपयोग आणि फायदे:-

अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, Kutaki (Picrorhiza kurrooa) चे उपयोग आणि फायदे खाली नमूद केले आहेत.^(HR/2)

• त्वचारोग : त्वचारोग हा त्वचेचा आजार आहे ज्यामुळे पांढरे डाग दिसतात. कुटाकीमध्ये फायटोटॉक्सिक गुणधर्म असलेले सक्रिय घटक असतात. कुटाकी काही महिन्यांपर्यंत तोंडी घेतल्यास त्वचारोगाचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करू शकते.
  त्वचारोग हा त्वचेचा आजार आहे ज्यामुळे पांढरे डाग दिसतात. कुटाकीमध्ये फायटोटॉक्सिक गुणधर्म असलेले सक्रिय घटक असतात. कुटाकी काही महिन्यांपर्यंत तोंडी घेतल्यास त्वचारोगाचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करू शकते. 1. 4-8 चिमूट कुतकी पावडर घ्या आणि एकत्र करा. 2. मध किंवा पाण्याने एकत्र करा. 3. दिवसातून एकदा किंवा दोनदा याचे सेवन करा. 4. त्वचारोगाच्या लक्षणांपासून मुक्त होण्यासाठी
• दमा : कुटकीच्या तोंडी प्रशासनाचा दम्याच्या व्यवस्थापनावर फारसा परिणाम झालेला दिसत नाही.
  कुतकी दम्याच्या लक्षणांच्या व्यवस्थापनात मदत करते आणि श्वासोच्छवासाच्या त्रासापासून आराम देते. आयुर्वेदानुसार दम्याशी संबंधित मुख्य दोष म्हणजे वात आणि कफ. फुफ्फुसात, विकृत ‘वात’ विस्कळीत ‘कफ दोष’ सोबत मिसळून श्वसनमार्गात अडथळा निर्माण करतो. यामुळे श्वास घेणे कठीण होते. स्वास रोग हे या विकाराचे (दमा) नाव आहे. त्याच्या भेदना (शुद्धीकरण) कार्यामुळे, कुटकी कफाचे संतुलन राखण्यास आणि मलद्वारे श्लेष्मा सोडण्यास मदत करते. यामुळे दम्याची लक्षणे दूर होतात. टिप्स: 1. 4-8 चिमूट कुतकी पावडर घ्या आणि एकत्र करा. 2. मध किंवा पाण्याने एकत्र करा. 3. दिवसातून एक किंवा दोनदा याचे सेवन करा. 4. दम्याची लक्षणे दूर करण्यासाठी
• संधिवात : त्याच्या दाहक-विरोधी गुणधर्मांमुळे, कुतकी संधिवाताच्या उपचारात फायदेशीर ठरू शकते. हे जळजळ निर्माण करणार्‍या पदार्थांचे संश्लेषण रोखून कार्य करते, ज्यामुळे सांध्यातील सूज कमी होते.
  “आयुर्वेदात, संधिवात (आरए) ला आमवत म्हणतात. अमावता हा एक विकार आहे ज्यामध्ये वात दोष नष्ट होतो आणि अमा हा सांध्यामध्ये जमा होतो. अमावता ही पाचक अग्नीच्या कमकुवततेने सुरू होते, परिणामी आमवात जमा होते. (अयोग्य पचनामुळे विषारी शरीरात राहते). ही अम्मा वाताद्वारे विविध भागात पोचवली जाते, परंतु शोषण्याऐवजी ती सांध्यांमध्ये तयार होते, ज्यामुळे संधिवात होतो. कुटकीचे दीपन (भूक वाढवणारे) आणि भेडना (शुध्दीकरण) वैशिष्ट्ये अमा कमी करण्यासाठी आणि संधिवाताची लक्षणे नियंत्रित करण्यासाठी मदत. 1. 4 ते 8 चिमूटभर कुतकी पावडर घ्या. 2. मध किंवा पाण्याबरोबर एकत्र करा. 3. दिवसातून एक किंवा दोनदा सेवन करा. 4. संधिवाताची लक्षणे दूर करण्यासाठी
• स्टोमायटिस : स्टोमाटायटीस तोंडाच्या आतील भागात वेदनादायक सूज आहे. आयुर्वेदात त्याला मुखपाक असे म्हणतात. मुखपाक हे तीनही दोष (बहुतेक पित्त), तसेच रक्त (रक्तस्त्राव) यांचे मिश्रण आहे. रोपण (उपचार) कार्यामुळे, कुतकी क्वाथ कुस्करल्याने उपचार प्रक्रियेस मदत होते आणि सीता (स्वभाव) स्वरूपामुळे जळजळ कमी होते. टिपा: अ. 14-12 चमचे कुतकी पावडर (किंवा आवश्यकतेनुसार) घ्या. ते २ कप पाण्यात उकळा. 5-10 मिनिटे किंवा ते 1/2 कप d पर्यंत कमी होईपर्यंत थांबा. कुतकी क्वाथ आता तयार आहे; दिवसातून एकदा किंवा दोनदा गार्गल करा.
• जखम भरून येणे, जखम बरी होणे : कुटाकी पावडर पेस्ट जखमेच्या जलद उपचारांना प्रोत्साहन देते, सूज कमी करते आणि त्वचेची नैसर्गिक रचना पुनर्संचयित करते. रोपण (बरे करणे) आणि सीता (थंड करणे) या वैशिष्ट्यांमुळे, नारळाच्या तेलासह तूर डाळीच्या पानांची पेस्ट जलद बरे होण्यास आणि जळजळ कमी करण्यास मदत करते. टिपा: अ. 14-12 चमचे कुतकी पावडर घ्या; b गुलाब पाणी किंवा मध मिसळा; c दिवसातून एकदा पीडित प्रदेशात लागू करा; d घाईघाईने जखम भरणे.

Video Tutorial

कुटकीचा वापर करताना घ्यावयाची खबरदारी:-

अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, Kutaki (Picrorhiza kurrooa) घेताना खालील खबरदारी घेणे आवश्यक आहे.^(HR/3)

• कुतकी घेताना घ्यावयाची विशेष खबरदारी:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, Kutaki (Picrorhiza kurrooa) घेताना खालील विशेष खबरदारी घेणे आवश्यक आहे.^(HR/4)

  • स्तनपान : स्तनपान करताना वापरण्यासाठी समर्थन करण्यासाठी अपुरा क्लिनिकल पुरावा आहे. परिणामी, स्तनपान करवताना केवळ क्लिनिकल देखरेखीखाली कुतकीचा वापर करणे चांगले.
  • मधुमेहाचे रुग्ण : कुटकीला रक्तातील साखरेची पातळी कमी करण्याची शक्यता आहे. मधुमेहविरोधी औषधांसोबत कुटाकी वापरताना, तुमच्या रक्तातील साखरेच्या पातळीकडे लक्ष ठेवणे ही एक चांगली सूचना आहे.
  • हृदयविकार असलेले रुग्ण : तुम्ही अँटीहाइपरटेन्सिव्ह औषध घेत असल्यास Kutaki च्या वापरास समर्थन देण्यासाठी पुरेशी वैज्ञानिक माहिती नाही. या परिस्थितीत, कुतकी टाळणे किंवा केवळ वैद्यकीय मार्गदर्शनाखाली त्याचा वापर करणे चांगले.
  • गर्भधारणा : गर्भधारणेदरम्यान वापरण्याचे समर्थन करण्यासाठी पुरेसे वैज्ञानिक पुरावे नाहीत. यामुळे कुटकीचा वापर गर्भधारणेदरम्यान वैद्यकीय मार्गदर्शनाखालीच करावा.

  कुतकी कशी घ्यावी:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, कुतकी (पिक्रोरिझा कुरुआ) खाली नमूद केलेल्या पद्धतींमध्ये घेता येते.^(HR/5)

  • कुटकी पावडर : ते आठ चिमूट कुतकी पावडर घ्या. पाणी किंवा मध सह एकत्र करा. दिवसातून एक किंवा दोन वेळा घ्या. यकृत समस्या दूर करण्यासाठी.
  • कुटाकी कॅप्सूल : एक कुटकीची गोळी घ्या. दिवसातून एक किंवा दोन वेळा पाण्याने गिळावे. संधिवाताच्या सांध्यातील सूजची लक्षणे आणि चिन्हे दूर करण्यासाठी.
  • कुतकी रास (रस) : कुतकी रस दोन चमचे घ्या. पाण्यात मिसळा. दिवसातून एक किंवा दोन वेळा अन्न घेण्यापूर्वी ते प्या. पोटाच्या समस्या लवकर दूर करण्यासाठी.
  • कुतकी पावडर : एक चौथा ते अर्धा चमचा किंवा तुमच्या गरजेनुसार कुतकी पावडर घ्या. २ मग पाणी घालून वाफवून घ्या. 5 ते 10 मिनिटे किंवा अर्धा मग कमी होईपर्यंत थांबा. सध्या कुतकी क्वाथची तयारी करत आहे. दिवसातून एक किंवा दोन वेळा गार्गल करा.

  कुतकी किती घ्यावी:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासानुसार, कुतकी (पिक्रोरिझा कुरुआ) खाली नमूद केलेल्या प्रमाणात घेतले पाहिजे.^(HR/6)

  • कुटकी पावडर : दिवसातून एकदा किंवा दोनदा 4 ते आठ चिमूटभर
  • कुटाकी कॅप्सूल : एक गोळी दिवसातून एक किंवा दोन वेळा.
  • कुतकी टॅब्लेट : दिवसातून एकदा 2 ते 3 चमचे.

  Kutaki चे दुष्परिणाम:-

  अनेक वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, Kutaki (Picrorhiza kurrooa) घेताना खालील दुष्परिणाम विचारात घेणे आवश्यक आहे.^(HR/7)

  • या औषधी वनस्पतीच्या दुष्परिणामांबद्दल अद्याप पुरेसा वैज्ञानिक डेटा उपलब्ध नाही.

  कुतकीशी संबंधित वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न:-

  Question. कुतकी खोकल्यामध्ये मदत करते का?

  Answer. कफ पाडणार्‍या वैशिष्ट्यांमुळे, कुतकी खोकल्यामध्ये मदत करू शकते. हे थुंकीच्या स्रावला प्रोत्साहन देते, जे श्लेष्मल त्वचा सोडण्यास मदत करते. हे श्वास घेण्यास मदत करते तसेच खोकला कमी करते.

  होय, सीता (थंड) स्वभाव असूनही, कुटकी कफाच्या सुसंवाद गुणधर्मांमुळे खोकला दाबण्यास मदत करते. हे खोकल्यापासून आराम देण्यासोबत फुफ्फुसातून जास्त थुंकी काढून टाकण्यास मदत करते.

  Question. कुतकी हृदयाच्या समस्यांमध्ये उपयुक्त आहे का?

  Answer. होय, कुटकीचा उपयोग हृदयाच्या समस्यांशी सामना करण्यासाठी केला जाऊ शकतो कारण त्यात अँटिऑक्सिडंट्स असतात ज्यात कार्डिओप्रोटेक्टिव्ह इमारती असतात. हे हृदयाच्या पेशींच्या नुकसानास चालना देणार्‍या किमती-मुक्त रॅडिकल्सविरूद्धच्या लढ्यात मदत करते आणि हृदयाच्या समस्यांपासून दूर राहण्यास मदत करते.

  होय, ह्रदय (हृदय पुनर्संचयित) इमारतींमुळे कुतकी हृदयाच्या समस्यांवर मदत करू शकते. हे हृदयाच्या स्नायूंच्या ऊतींना दुखापतीपासून वाचवते तसेच हृदयाचे कार्य सामान्यपणे ठेवते.

  Question. किडनी विकारांवर कुतकी फायदेशीर आहे का?

  Answer. त्याच्या नेफ्रोप्रोटेक्टिव्ह निवासी किंवा व्यावसायिक गुणधर्मांमुळे, कुटाकी किडनीच्या समस्यांसाठी अनेक फायदे देऊ शकते. त्यात अँटिऑक्सिडेंट निवासी किंवा व्यावसायिक गुणधर्म आहेत, जे मुक्त रॅडिकल्समुळे होणारे पेशींचे नुकसान रोखते आणि मूत्रपिंडाच्या रोगापासून संरक्षण देते.

  Question. कुटकी तापात मदत करते का?

  Answer. होय, Kutaki तापाच्या उपचारात मदत करू शकते कारण त्याचा अँटीपायरेटिक प्रभाव आहे, याचा अर्थ ते शरीराचे तापमान कमी करते.

  होय, कुटाकी उच्च तापमानाची चिन्हे आणि लक्षणे कमी करण्यास मदत करते. आयुर्वेदानुसार पित्त दोषाच्या चिंतेने ताप येतो. कुटाकी उच्च तापमानाची लक्षणे दूर करते कारण त्याच्या पिट्टा घरांमध्ये सुसंवाद साधतो.

  Question. कावीळ साठी Kutaki वापरले जाऊ शकते ?

  Answer. काविळीचा सामना करण्यासाठी कुटकीचा उपयोग केला जाऊ शकतो कारण त्यात हेपेटोप्रोटेक्टिव्ह निवासी गुणधर्म आहेत. यात अँटी-ऑक्सिडंट्स आहेत जे यकृताला पूर्णपणे मुक्त रॅडिकल्समुळे होणाऱ्या पेशींच्या नुकसानीपासून वाचवतात आणि पित्त परिणाम वाढवतात.

  होय, कूटकी कावीळची चिन्हे आणि लक्षणे त्याच्या दीपन (भूक वाढवणारे) आणि भेडना (शुध्दीकरण) गुणांमुळे मदत करू शकते, जे यकृत टिकवून ठेवतात तसेच यकृताच्या उत्कृष्ट कार्यास समर्थन देतात.

  Question. कुटकी घशाचा त्रास बरा करू शकतो का?

  Answer. घशाच्या विकारांमध्‍ये कुतकीच्‍या भूमिकेचे समर्थन करण्‍यासाठी पुरेसा वैज्ञानिक पुरावा नसला तरी, घसा खवखवण्‍यावर उपचार करण्‍यासाठी याचा वापर केला जातो.

  Question. कुटकी हिचकीमध्ये उपयुक्त आहे का?

  Answer. हिचकीमध्ये कुटकीच्या वैशिष्ट्याचा बॅकअप घेण्यासाठी पुरेसा क्लिनिकल डेटा नाही.

  SUMMARY

  आयुर्वेदामध्ये, वनस्पतीच्या गळून पडलेली पाने, साल आणि जमिनीखालील घटक, मुख्यतः मुळांच्या उपचारात्मक निवासी किंवा व्यावसायिक गुणधर्मांचा वापर केला जातो. कुटाकी मुख्यत्वे कावीळ सारख्या यकृताच्या आजारांसाठी वापरला जातो कारण त्याच्या अँटिऑक्सिडेंट आणि हेपेटोप्रोटेक्टिव्ह गुणांमुळे, जे यकृताला पूरक रॅडिकल्समुळे झालेल्या पेशींच्या नुकसानापासून सुरक्षित करते.