विरासन इति किम् १
विरासन 1. नायक योग मुद्रा मूलभूत आसन मुद्राओं में से एक है, ध्यान के लिए भी उत्तम।
- ऊर्ध्वपादों एवं जानुओं का आन्तरिक परिभ्रमण कमल योग मुद्रा में सम्मिलित गति के विपरीत होता है; तथा च कमलस्य सज्जतायै नितम्बजानुगुल्फयोः मुक्तिं करोति, मृदुप्रतिरूपत्वेन च कार्यं करोति।
- नायकः अनेकानाम् अग्रे वक्राणां, पश्चात् वक्राणां, विवर्तनानां च आरम्भिका योगस्थानम् अपि अस्ति ।
इति अपि ज्ञातव्यम्: वीर मुद्रा/ मुद्रा 1, वीरा या वीरा आसन, वीर या वीर आसन, वीरासन
इस आसन को कैसे प्रारम्भ करे
- जानुने प्रारम्भ करें।
- जानुओं को एक साथ रखें जैसे आप पैरों को अलग करते हैं और अपने नितम्ब को अपने पादों के बीच तल पर नीचे आनते हैं।
- पादयोः न उपविष्टः, अपितु तयोः मध्ये उपविष्टः इति सुनिश्चितं कुरुत ।
- पादयोः सीधा पृष्ठतः इंगितं भवतु इति सुनिश्चितं कुर्वन्तु, न तु अन्तः वा बहिः वा।
इस आसन को कैसे समाप्त करें
- मुद्रा को छोड़कर किसी भी आरामदायक मुद्रा में आराम करें।
विडियो ट्यूटोरियल
विरासन के लाभ 1
शोध के अनुसार यह आसन नीचे के अनुसार सहायक है(YR/1)
- ऊरु-जानु-गुल्फयोः प्रसारयति ।
- तोरणों को मजबूत करता है।
- पाचनक्रियायां सुधारं करोति, गैसस्य निवारणं च करोति ।
- रजोनिवृत्ति के लक्षणों को दूर करने में सहायक होता है।
- गर्भावस्थायां (द्वितीयत्रिमासे माध्यमेन) पादौ शोफं न्यूनीकरोति ।
- उच्चरक्तचाप एवं दमा के चिकित्सा।
विरासन करने से पूर्व सावधानी 1
अनेक वैज्ञानिक अध्ययनों के अनुसार अधोलिखित रोगों में सावधानी ग्रहण की आवश्यकता है(YR/2)
- न तु येषां व्यक्तिनां हृदयसमस्याः सन्ति तेषां कृते।
- यदि भवतः शिरोवेदना अस्ति तर्हि एकस्य बोलस्टरस्य उपरि पुनः शयनं कृत्वा एतत् आसनं कुर्वन्तु।
- जानु या नूपुर की चोट : जब तक कि आपके पास अनुभवी प्रशिक्षक की सहायता नहीं हो जाए, इस मुद्रा को परिहार करें।
अतः, यदि भवतः उपरि उल्लिखितानां समस्यानां कश्चन समस्या अस्ति तर्हि स्वचिकित्सकेन सह परामर्शं कुर्वन्तु।
Histroy एवं योग का वैज्ञानिक आधार
पवित्रलेखानां मौखिकप्रसारणस्य, तस्य शिक्षायाः गोपनीयतायाः च कारणात् योगस्य अतीतं रहस्य-भ्रम-सम्पन्नम् अस्ति । नाजुक ताड़पत्रों पर प्रारम्भिक योग साहित्य दर्ज किया गया था। अतः सहजतया क्षतिग्रस्तं, नष्टं, नष्टं वा अभवत् । योगस्य उत्पत्तिः ५,००० वर्षाणाम् अधिककालं यावत् भवितुं शक्नोति । तथापि अन्ये शिक्षाविदः मन्यन्ते यत् एतत् १०,००० वर्षाणि यावत् पुरातनं भवितुम् अर्हति । योगस्य दीर्घः यशस्वी च इतिहासः चतुर्भिः विशिष्टेषु वृद्धि-अभ्यास-आविष्कार-कालेषु विभक्तः भवेत् ।
- पूर्व शास्त्रीय योग
- शास्त्रीय योग
- उत्तर शास्त्रीय योग
- आधुनिक योग
योग दार्शनिक स्वरों वाला मनोवैज्ञानिक विज्ञान है। पतंजलि अपनी योग पद्धति का आरंभ करते हैं यह निर्देश देकर कि मन का नियमन अवश्य करना चाहिए – योगाः-चित्त-वृत्ति-निरोधः। सांख्यवेदान्तयोः दृश्यमानानां मनसः नियमनस्य आवश्यकतायाः बौद्धिकमूलाधारेषु पतञ्जलिः न गहनं करोति । योग इति मनसः नियमः, विचार-द्रव्यस्य बाध्यता इति आह । योग व्यक्तिगत अनुभव पर आधारित एक विज्ञान है। योग का सबसे आवश्यक लाभ यह है कि यह हमें स्वस्थ शारीरिक एवं मानसिक स्थिति बनाए रखने में सहायक होता है।
योगः वृद्धावस्थायाः प्रक्रियां मन्दं कर्तुं साहाय्यं कर्तुं शक्नोति । यतः वृद्धत्वं प्रायः स्वमद्यपानेन वा आत्मविषेण वा आरभ्यते। अतः, वयं शरीरं स्वच्छं, लचीलं, सम्यक् स्नेहनं च कृत्वा कोशिकाक्षयस्य कैटाबोलिक प्रक्रियां पर्याप्ततया सीमितं कर्तुं शक्नुमः। योगासन, प्राणायाम, ध्यान सभी को मिलाकर योग का पूर्ण लाभ प्राप्त करना होगा।
संक्षेपः
विरासन १ मांसपेशिनां लचीलतां वर्धयितुं, शरीरस्य आकारं सुधरयति, मानसिकतनावं न्यूनीकरोति, तथैव समग्रस्वास्थ्यं वर्धयति च सहायकं भवति।