योगः

यस्तिकासन क्या है, इसके लाभ एवं सावधानियाँ

What is Yastikasana, Its Benefits & Precautions

यस्तिकसन इति किम्

यस्तिकासनः यह आसन भी विश्राम मुद्रा या खिंचाव है। एतत् आसनं सहजतया कर्तुं शक्यते ।

इति अपि ज्ञातव्यम्: छड़ी मुद्रा/ मुद्रा, यस्तिक आसन, यस्तिक आसन

इस आसन को कैसे प्रारम्भ करे

  • पृष्ठभागे शयनं कुर्वन्तु।
  • पादौ पूर्णतया विस्तारयन्तु।
  • ३ सेकेण्ड् यावत् शिरः प्रति बाहून् प्रसारयन्तु श्वासं गृह्णन्तु।
  • पादाङ्गुलयोः अङ्गुलयोः च बहिः प्रसारयन्तु।
  • श्वास छोड़ना, सामान्य स्थिति में आना।

इस आसन को कैसे समाप्त करें

  • ६ सेकेण्ड् यावत् एतत् खिन्नं धारयन्तु, ३ सेकेण्ड् यावत् निःश्वासं गृह्णन् खिन्नस्य तनावं मुञ्चन्तु ।

विडियो ट्यूटोरियल

यस्तिकासन के लाभ

शोध के अनुसार यह आसन नीचे के अनुसार सहायक है(YR/1)

  1. यह एक उत्तम मुद्रा है क्योंकि यह ऊरु, बाहू एवं मेरुदण्ड को पूर्ण खिंचाव प्रदान करता है तदनन्तर पूर्ण विश्राम प्रदान करता है।

यस्तिकासन करने से पूर्व सावधानी

अनेक वैज्ञानिक अध्ययनों के अनुसार अधोलिखित रोगों में सावधानी ग्रहण की आवश्यकता है(YR/2)

  1. यदि आप तीव्र हृदय समस्याओं की समस्या है, या, काइफोसिस की समस्या है तो इस आसन से बचे।

अतः, यदि भवतः उपरि उल्लिखितानां समस्यानां कश्चन समस्या अस्ति तर्हि स्वचिकित्सकेन सह परामर्शं कुर्वन्तु।

Histroy एवं योग का वैज्ञानिक आधार

पवित्रलेखानां मौखिकप्रसारणस्य, तस्य शिक्षायाः गोपनीयतायाः च कारणात् योगस्य अतीतं रहस्य-भ्रम-सम्पन्नम् अस्ति । नाजुक ताड़पत्रों पर प्रारम्भिक योग साहित्य दर्ज किया गया था। अतः सहजतया क्षतिग्रस्तं, नष्टं, नष्टं वा अभवत् । योगस्य उत्पत्तिः ५,००० वर्षाणाम् अधिककालं यावत् भवितुं शक्नोति । तथापि अन्ये शिक्षाविदः मन्यन्ते यत् एतत् १०,००० वर्षाणि यावत् पुरातनं भवितुम् अर्हति । योगस्य दीर्घः यशस्वी च इतिहासः चतुर्भिः विशिष्टेषु वृद्धि-अभ्यास-आविष्कार-कालेषु विभक्तः भवेत् ।

  • पूर्व शास्त्रीय योग
  • शास्त्रीय योग
  • उत्तर शास्त्रीय योग
  • आधुनिक योग

योग दार्शनिक स्वरों वाला मनोवैज्ञानिक विज्ञान है। पतंजलि अपनी योग पद्धति का आरंभ करते हैं यह निर्देश देकर कि मन का नियमन अवश्य करना चाहिए – योगाः-चित्त-वृत्ति-निरोधः। सांख्यवेदान्तयोः दृश्यमानानां मनसः नियमनस्य आवश्यकतायाः बौद्धिकमूलाधारेषु पतञ्जलिः न गहनं करोति । योग इति मनसः नियमः, विचार-द्रव्यस्य बाध्यता इति आह । योग व्यक्तिगत अनुभव पर आधारित एक विज्ञान है। योग का सबसे आवश्यक लाभ यह है कि यह हमें स्वस्थ शारीरिक एवं मानसिक स्थिति बनाए रखने में सहायक होता है।

योगः वृद्धावस्थायाः प्रक्रियां मन्दं कर्तुं साहाय्यं कर्तुं शक्नोति । यतः वृद्धत्वं प्रायः स्वमद्यपानेन वा आत्मविषेण वा आरभ्यते। अतः, वयं शरीरं स्वच्छं, लचीलं, सम्यक् स्नेहनं च कृत्वा कोशिकाक्षयस्य कैटाबोलिक प्रक्रियां पर्याप्ततया सीमितं कर्तुं शक्नुमः। योगासन, प्राणायाम, ध्यान सभी को मिलाकर योग का पूर्ण लाभ प्राप्त करना होगा।

संक्षेपः
यस्तिकासन मांसपेशियों की लचीलापन बढ़ाने में सहायक होता है, शरीर के आकार में सुधार करता है, मानसिक तनाव को कम करता है, साथ ही समग्र स्वास्थ्य में सुधार करता है।