त्रिकोणासन इति किम्
त्रिकोणासनम् त्रिकोणासनः त्रिकोणमुद्रा अस्माकं मूलसत्रे योगमुद्राणां समापनम् करोति।
- इदं हाफ स्पाइनल ट्विस्ट योग मुद्रायाः गतिं वर्धयति, तथा च मेरुदण्डस्य पार्श्वे स्थितानां मांसपेशिनां उत्तमं खिञ्चनं ददाति, मेरुदण्डस्य तंत्रिकानां स्वास्थ्यं सुधरयति तथा च पाचनतन्त्रस्य सम्यक् कार्यं कर्तुं साहाय्यं करोति।
इति अपि ज्ञातव्यम्: त्रिकोण मुद्रा, त्रिकोण आसन, त्रिकोण आसन, साइड मोड़ मुद्रा
इस आसन को कैसे प्रारम्भ करे
- पादयोः सम्यक् पृथक् कृत्वा (प्रायः ३-४ पादपर्यन्तं) तिष्ठन्तु।
- वामपादं वामभागे, दक्षिणपादं च किञ्चित् वामम् ।
- बाहुं स्कन्धस्तरं प्रसारयित्वा दक्षिणबाहुं ऋजुं उपरि आनयन्तु, दक्षिणकर्णस्य विरुद्धम्।
- अधुना निःश्वासं कुरुत।
- निःश्वासं कुर्वतां वामभागे नत्वा किञ्चित् अग्रे कृत्वा पृष्ठभागं त्यक्त्वा गच्छन्तु ।
- वामहस्तं वामपादं अधः स्खलित्वा अधमभागं धारयन्तु ।
- दक्षिणहस्तं बहिः पश्यन्तु।
इस आसन को कैसे समाप्त करें
- इस स्थिति में इस स्थिति में कई पूर्ण निःश्वास लेकर इसे मुक्त करने से पहले।
- पुनरावृत्तिः, दक्षिणे नमित्वा।
विडियो ट्यूटोरियल
त्रिकोणासन के लाभ
शोध के अनुसार यह आसन नीचे के अनुसार सहायक है(YR/1)
- अस्य अभ्यासेन मेरुदण्डः लचीलः भवति ।
- पृष्ठवेदना (नितम्ब) इत्यत्र एतत् लाभप्रदम् अस्ति ।
- गर्भाशय ग्रीवा एवं कटिशोथ एवं उच्च रक्तचाप से पीड़ित लोग इस आसन को न करें।
त्रिकोणासन करने से पूर्व सावधानी
अनेक वैज्ञानिक अध्ययनों के अनुसार अधोलिखित रोगों में सावधानी ग्रहण की आवश्यकता है(YR/2)
- जानुषु पादौ न मोचयन्तु।
- स्वसीमानां न्यायं कुरुत।
अतः, यदि भवतः उपरि उल्लिखितानां समस्यानां कश्चन समस्या अस्ति तर्हि स्वचिकित्सकेन सह परामर्शं कुर्वन्तु।
Histroy एवं योग का वैज्ञानिक आधार
पवित्रलेखानां मौखिकप्रसारणस्य, तस्य शिक्षायाः गोपनीयतायाः च कारणात् योगस्य अतीतं रहस्य-भ्रम-सम्पन्नम् अस्ति । नाजुक ताड़पत्रों पर प्रारम्भिक योग साहित्य दर्ज किया गया था। अतः सहजतया क्षतिग्रस्तं, नष्टं, नष्टं वा अभवत् । योगस्य उत्पत्तिः ५,००० वर्षाणाम् अधिककालं यावत् भवितुं शक्नोति । तथापि अन्ये शिक्षाविदः मन्यन्ते यत् एतत् १०,००० वर्षाणि यावत् पुरातनं भवितुम् अर्हति । योगस्य दीर्घः यशस्वी च इतिहासः चतुर्भिः विशिष्टेषु वृद्धि-अभ्यास-आविष्कार-कालेषु विभक्तः भवेत् ।
- पूर्व शास्त्रीय योग
- शास्त्रीय योग
- उत्तर शास्त्रीय योग
- आधुनिक योग
योग दार्शनिक स्वरों वाला मनोवैज्ञानिक विज्ञान है। पतंजलि अपनी योग पद्धति का आरंभ करते हैं यह निर्देश देकर कि मन का नियमन अवश्य करना चाहिए – योगाः-चित्त-वृत्ति-निरोधः। सांख्यवेदान्तयोः दृश्यमानानां मनसः नियमनस्य आवश्यकतायाः बौद्धिकमूलाधारेषु पतञ्जलिः न गहनं करोति । योग इति मनसः नियमः, विचार-द्रव्यस्य बाध्यता इति आह । योग व्यक्तिगत अनुभव पर आधारित एक विज्ञान है। योग का सबसे आवश्यक लाभ यह है कि यह हमें स्वस्थ शारीरिक एवं मानसिक स्थिति बनाए रखने में सहायक होता है।
योगः वृद्धावस्थायाः प्रक्रियां मन्दं कर्तुं साहाय्यं कर्तुं शक्नोति । यतः वृद्धत्वं प्रायः स्वमद्यपानेन वा आत्मविषेण वा आरभ्यते। अतः, वयं शरीरं स्वच्छं, लचीलं, सम्यक् स्नेहनं च कृत्वा कोशिकाक्षयस्य कैटाबोलिक प्रक्रियां पर्याप्ततया सीमितं कर्तुं शक्नुमः। योगासन, प्राणायाम, ध्यान सभी को मिलाकर योग का पूर्ण लाभ प्राप्त करना होगा।
संक्षेपः
त्रिकोणासन मांसपेशियों की लचीलापन बढ़ाने में सहायक होता है, शरीर के आकार में सुधार करता है, मानसिक तनाव को कम करता है, साथ ही समग्र स्वास्थ्य में सुधार करता है।